Polsko-norweski wspólny projekt badawczy realizowany w ramach Norweskiego Mechanizmu Finansowego (Granty Norweskie).
Projekt realizowany w ramach Programu GRIEG organizowanego przez Narodowe Centrum Nauki we współpracy z Norweską Radą ds. Badań Naukowych. Numer projektu 2019/34/H/NZ7/00503.
Rak piersi jest jednym z najczęstszych rodzajów raka i główną przyczyną zgonów z powodu raka wśród kobiet na całym świecie. Jest to również jeden z głównych problemów zdrowotnych także w Polsce i Norwegii. Rokowanie tego nowotworu, oprócz skuteczności leczenia, w dużej mierze zależy od stadium choroby w momencie rozpoznania. W związku z tym wiele krajów rozwiniętych (m.in. Polska i Norwegia) wprowadziło programy przesiewowych badań mammograficznych skierowane do kobiet w średnim wieku. Jednak ze względu na kilka niedociągnięć obecnych technik obrazowania uzasadnione są dodatkowe markery molekularne, które mogą pomóc we wczesnym wykrywaniu raka piersi.
Chociaż znanych jest kilka czynników ryzyka raka piersi, są one związane tylko z niektórymi przypadkami raka piersi. Metabolomika krwi to bardzo skuteczne podejście do ujawniania stanów ogólnoustrojowych w ludzkim ciele, szczególnie tych związanych z rozwojem i postępem choroby. Dlatego też metabolom krwi jest coraz częściej źródłem biomarkerów raka. Jednakże niewiele wiadomo na temat metabolitów, które mogą być związane z chorobami sprzyjającymi nowotworom i/lub występowaniem raka przedklinicznego, tj. potencjalnych biomarkerów możliwych do oceny ryzyka oraz wczesnego wykrywania raka piersi.
Projekt SEMPRA dotyczy możliwości szacowania ryzyka zachorowania na raka piersi na podstawie nowatorskiego połączenia cech molekularnych z cechami antropometrycznymi i związanymi ze stylem życia. Stawiamy hipotezę, że związane z chorobą cechy metabolizmu można wykryć w surowicy, odzwierciedlając stany sprzyjające rakowi (np. przewlekłe zapalenie) i/lub istnienie wczesnych „przedklinicznych/bezobjawowych” stadiów choroby. Stawiamy hipotezę, że takie cechy (metabolity) można wykryć w surowicy osób, u których kilka lat po pobraniu próbki krwi zdiagnozowano raka piersi, mimo że były one wówczas uważane za „zdrowe”. W związku z tym ogólna hipoteza leżąca u podstaw tego projektu stwierdza, że połączenie profilu metabolomu surowicy i czynników ryzyka związanych ze stylem życia umożliwi zbudowanie wspólnego modelu klasyfikacji dla oszacowania ryzyka raka piersi w zdrowej populacji.
Wykorzystane zostaną dwa komplementarne narzędzia metabolomiki analitycznej oparte na spektrometrii mas i spektroskopii rezonansu magnetycznego, co zwiększa możliwości wykrywania i identyfikacji składników molekularnych związanych z rakiem piersi. Zaangażowane zostanie repozytorium próbek i danych z dużego badania populacyjnego przeprowadzonego w regionie Trøndelag w Norwegii (HUNT2), co zapewni wyjątkową okazję do pracy z wystarczająco dużą kohortą osób, z odpowiednimi danymi medycznymi, antropometrycznymi i dotyczącymi stylu życia wraz z długoterminową obserwacją. Ponadto do badania zostanie zrekrutowana grupa referencyjna kobiet z faktycznym (klinicznym) rakiem (rakiem piersi i innymi nowotworami litymi).
Szczegółowe cele projektu to:
Projekt SEMPRA zapewnia wyjątkową możliwość zbadania mechanizmów biologicznych leżących u podstaw wczesnego rozwoju raka piersi i prawdopodobnie identyfikacji celów molekularnych hamujących progresję raka. Projekt może dostarczyć kandydatów na biomarkery w celu uzupełnienia i udoskonalenia programów badań przesiewowych raka piersi, pomagając ograniczyć „nadmierną diagnozę” i późniejsze „nadmierne leczenie” związane z fałszywie dodatnimi diagnozami. W związku z tym projekt może przyczynić się do ulepszenia badania przeddiagnostycznego, wczesnej diagnozy i skutecznego leczenia raka piersi, które są problemami o dużym wpływie zdrowotnym i społeczno-ekonomicznym w obu uczestniczących krajach.
NIO-PIB Gliwice to medyczny instytut badawczy i jedna z największych placówek klinicznych w Polsce (drugi co do wielkości kompleksowy ośrodek onkologiczny w Polsce). Rocznie leczy się około 1700 pracowników, 500 łóżek szpitalnych i około 35 000 chorych na raka. Kadra naukowa liczy około 200 badaczy i klinicystów, w tym 42 profesorów. Badania eksperymentalne w dziedzinie biologii nowotworów mają ponad 70-letnią tradycję (grupa badawcza od 1948 roku zajmuje się wieloma aspektami badań podstawowych w onkologii). W 2004 roku Pion Naukowy otrzymał od Ministerstwa Nauki status „Narodowego Centrum Doskonałości”. NIO-PIB Gliwice posiada ugruntowaną współpracę naukową z wieloma wiodącymi ośrodkami naukowymi i akademickimi. Jest to między innymi Siostrzana Instytucja M.D. Anderson Cancer Center. Obecnie Zakład Badawczy jest zorganizowany jako Centrum Badań Translacyjnych i Biologii Molekularnej Nowotworów. Kadra naukowa ośrodka składa się z ponad 50 badaczy, w tym 12 profesorów i 35 doktorów habilitowanych. Wśród ogólnych celów ośrodka znajdują się nowatorskie metody diagnostyki molekularnej i eksperymentalne terapie przeciwnowotworowe.
Prof. Piotr Widłak
Laboratorium Proteomiki Klinicznej
Centrum Badań Translacyjnych i Biologii Molekularnej Nowotworów
Dr Karol Jelonek
Laboratorium Proteomiki Klinicznej
Centrum Badań Translacyjnych i Biologii Molekularnej Nowotworów
Laboratorium Proteomiki Klinicznej posiada ponad 10-letnie doświadczenie w proteomice i metabolomice nowotworów złośliwych. Grupa zatrudnia obecnie 4 naukowców i post-doków (z wykształceniem w zakresie biologii molekularnej i medycznej, chemii i bioinformatyki) oraz 3 doktorantów. Grupa posiada silną multidyscyplinarną współpracę badawczą, w skład której wchodzą klinicyści z jednostek klinicznych NIO-PIB i innych ośrodków medycznych (np. Gdański Uniwersytet Medyczny), informatycy i matematycy z Politechniki Śląskiej, a także spektrometryści mas z innych ośrodków (np. Instytut Chemii Bioorganicznej w Poznaniu).
NTNU to największy uniwersytet w Norwegii z ponad 38 000 studentów. NTNU przyznaje ponad 300 stopni doktorskich rocznie w dziedzinie technologii, nauki, sztuki i nauk humanistycznych, nauk społecznych i medycyny oraz jest głównym uczestnikiem projektów finansowanych przez UE, w tym 7PR i Horyzont 2020. Wydział Medycyny i Nauk o Zdrowiu (MH) powstał 40 lat temu i jest ośrodkiem zarówno wybitnych badań, jak i edukacji. Jest odpowiedzialny za jedno z największych na świecie badań dotyczących zdrowia (HUNT) i jest domem dla naukowców, laureatów Nagrody Nobla, May Britt i Edvard Moser. MH zatrudnia 1200 pracowników i składa się z dziewięciu wydziałów oraz pięciu specjalistycznych ośrodków, które powstały dzięki wysoce konkurencyjnym grantom krajowym. Wraz ze Szpitalem św. Olafa MH odpowiada za Szpital Uniwersytecki Trondheim i największą szkołę medyczną w Norwegii. Ta ścisła współpraca zapewnia również silne powiązania między badaniami podstawowymi a badaniami dotyczącymi pacjentów. Technologia medyczna jest priorytetowym obszarem badań w MH, co znajduje odzwierciedlenie w infrastrukturze badawczej dostępnej w Departamencie Krążenia i Obrazowania Medycznego.
Prof. Tone F. Bathen, Ph.D.
MR Cancer Group
Department of Circulation and Medical Imaging
MR Cancer Group, kierowana przez prof. Tone F. Bathen, ma ponad 25-letnie doświadczenie w badaniach klinicznych dotyczących metabolomiki raka w oparciu o MRI i NMR. Translacyjne podejście grupy do badań nad rakiem czerpie korzyści ze ścisłej integracji między NTNU a Szpitalem Uniwersyteckim św. Olafa. Grupa zatrudnia obecnie 14 naukowców i post-doków, 14 doktorantów i dwóch starszych inżynierów. Grupa zbudowała silną, multidyscyplinarną sieć badawczą zarówno na szczeblu krajowym, jak i międzynarodowym, umożliwiając wielopoziomową integrację danych biologicznych w celu lepszego zrozumienia podstawowych procesów biologicznych. Grupa jest uznawana na całym świecie dzięki szeroko zakrojonym badaniom metabolomiki raka.
Umowa Projektowa UMO-2019/34/H/NZ7/00503 została podpisana przez Dyrektora Narodowego Centrum Nauki. Przewidywany termin zakończenia realizacji Projektu to 28 lutego 2024 r.
Publiczna prezentacja Projektu (wydarzenie otwierające Projekt) odbyła się podczas corocznej konferencji XXIV Gliwickie Spotkania Naukowe. Połączona była ona z wykładem “SEMPRA - Serum metabolome profiling in breast cancer risk assessment: introduction into the Polish-Norwegian project” wygłoszonym przez Kierownika Projektu prof. Piotr Widłaka. Dodatkowo na tej samej konferencji dr Guro Giskeødegård z NTNU (Partner Projektu SEMPRA) przedstawiła wykład „Serum metabolomics for risk assessment and treatment monitoring of breast cancer”. Więcej informacji o tym wydarzeniu przedstawione jest na stronie konferencji http://gsn.io.gliwice.pl/
Pomyślnie zakończono przesyłkę próbek z bazy HUNT z Norwegii do Polski oraz polskich próbek do Norwegii.
Rozpoczęto pomiary metabolitów metodą spektrometrii mas. Przeanalizowanych zostanie 1214 próbek surowicy krwi na 16 specjalnie zaprojektowanych płytkach firmy Biocrates.
Fot.: Agnieszka Krawczyk
Fot.: Agnieszka Krawczyk
Zakończyliśmy pomiary stężeń metabolitów w próbkach HUNT2 (rzeczywista liczba: 906; planowane do wykonania: 800) metodą spektrometrii masowej.
W związku ze zmianą miejsca zatrudnienia prof. Piotra Widłaka (obecnie Gdański Uniwersytet Medyczny), kierownikiem Projektu został dr Karol Jelonek
Fundacja Oko w Oko z Rakiem i SEMPRA w Centrum Handlowym M1 w Zabrzu edukuje Panie i Panów na temat profilaktyki i czynników ryzyka raka piersi.
Fot.: Justyna Dec
Prezentacja pierwszych wyników projektu przez mgr inż. Katarzynę Mrowiec na konferencji: Computational Oncology and Personalized Medicine COPM2022: The challenges of the future
Zakończyliśmy pomiary (za pomocą spektrometrii mas) stężeń metabolitów w polskich próbkach (310): chorych na raka (rzeczywista liczba - 215; planowana do rekrutacji - 200) oraz dodatkowo zrekrutowaliśmy grupę kontrolną (95 ochotników), która nie była planowana we wniosku (ta ostatnia grupa kontrolna jest konieczna do sprawdzenia ewentualnych różnic systemowych między kohortami polską i norweską).
Fundacja Oko w Oko z Rakiem i SEMPRA kolejny raz razem edukują – tym razem w MDK Bogucice - Zawodzie.
Fot.: Justyna Dec
Spotkanie całego zespołu projektu SEMPRA w Trondheim – dyskusja na temat dotychczasowych wyników, metod, planowanie dalszych analiz i publikacji.
Publikacja wyników Projektu zatytułowana „Lipoprotein and metabolite associations to breast cancer risk in the HUNT2 study”: https://www.nature.com/articles/s41416-022-01924-1
Piąty bieg charytatywny współorganizowany z Fundacją „Oko w Oko z Rakiem”. Kilkaset osób biegło wokół Narodowego Instytutu Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie Państwowego Instytutu Badawczego, Oddziału w Gliwicach.
Pierwsza Śląska Konferencja Onkologiczna dla Kobiet z Rakiem Piersi w Muzeum Śląskim w Katowicach współorganizowana z Fundacją „Oko w Oko z Rakiem”.
Zdjęcie z materiałów konferencyjnych dostępnych online https://www.facebook.com/okowokozrakiem/videos/6345019335511453/
XXVI Gliwickie Spotkania Naukowe. Mgr inż. Katarzyna Mrowiec zaprezentowała plakat z wynikami projektu SEMPRA „Comparison of serum metabolome profiles in women with different types of solid cancers and healthy controls”. Więcej informacji o wydarzeniu znajduje się na stronie internetowej konferencji http://gsn.io.gliwice.pl/
Zakończenie pomiarów MS i NMR wszystkich 1214 próbek i rozpoczęcie analizy uzyskanych danych.
Fundacja Oko w Oko z Rakiem i SEMPRA odwiedzili śląskie policjantki w Komendzie Wojewódzkiej Policji w Katowicach.
Fundacja Oko w Oko z Rakiem i SEMPRA kolejny raz razem edukują – tym razem w Uniwersyteckim Centrum Klinicznym Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach.
Publikacja wyników Projektu zatytułowana „Association of serum metabolome profile with the risk of breast cancer in participants of the HUNT2 study”: https://www.frontiersin.org/journals/oncology/articles/10.3389/fonc.2023.1116806/full
Spotkanie całego zespołu projektu SEMPRA w Trondheim – dyskusja na temat dotychczasowych wyników oraz planowanie dalszych analiz i publikacji.
19th Annual Conference of the Metabolomics Society METABOLOMICS 2023 w Niagara Falls, Kanada. Dr Karol Jelonek (jedyny prelegent z Polski) wygłosił wykład dotyczący wyników Projektu pt. „Serum metabolome profiles in participants of the HUNT2 study were associated with long-term risk of breast cancer in an age-dependent manner”. Dr Julia Debik, dr Guro F. Giskeødegård oraz mgr Katarzyna Mrowiec zaprezentowały trzy plakaty dotyczące wyników Projektu. Więcej informacji o wydarzeniu znajduje się na stronie internetowej konferencji:https://www.metabolomics2023.org/
Fundacja Oko w Oko z Rakiem i SEMPRA biegają oraz edukują w Katowicki Parku Leśnym.
II Śląska Konferencja Onkologiczna dla Kobiet z Rakiem Piersi w Muzeum Śląskim w Katowicach współorganizowana z Fundacją „Oko w Oko z Rakiem”. Więcej informacji o wydarzeniu znajduje się na stronie internetowej konferencji: https://www.facebook.com/events/5760488060665396/
3rd Nordic Metabolomics Conference, Trondheim, Norwegia. W trakcie pięciu sesji wykładowych, nasze badaczki (Julia Debik oraz Guro F. Giskeødegård) wygłosiły prezentacje. Ponadto, naukowcy z polskiej części zespołu (Piotr Widłak, Karol Jelonek i Katarzyna Mrowiec) zaprezentowali swoje wyniki podczas sesji posterowych. Więcej informacji o wydarzeniu znajduje się na stronie internetowej konferencji: https://www.ntnu.edu/isb/nmc2023
Dr Karol Jelonek wygłosił wykład pt. “The study of pre-diagnostic serum samples from the Norwegian Trøndelag Health Study (HUNT2 study) shows age-dependent differences linked to breast cancer risk” na konferencji “Population health and cancer: The power of multi-omics in cohort studies”. Więcej informacji o wydarzeniu znajduje się na stronie internetowej konferencji https://biocrates.com/2023-population-health/
XXVII Gliwickie Spotkania Naukowe. Nasze badaczki (Julia Debik oraz Guro F. Giskeødegård) wygłosiły prezentacje. Ponadto, naukowcy z polskiej części zespołu (Karol Jelonek i Katarzyna Mrowiec) zaprezentowali swoje wyniki podczas sesji posterowych. Poster zaprezentowany przez Dr Jelonka zatytuowany „Age-dependent differences in serum metabolites linked to breast cancer risk: A high-resolution mass spectrometry study of pre-diagnostic serum samples from the Norwegian Trøndelag Health Study” zdobył wyróżnienie w konkursie na najlepszą prezentację posterową. Więcej informacji o wydarzeniu znajduje się na stronie internetowej konferencji: http://gsn.io.gliwice.pl/
